'Bywiogi campws Llambed yw'r nod, nid ei gau' - Is-ganghellor

Mae Is-ganghellor Prifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant yn dweud na fydd campws Llanbedr Pont Steffan yn cau, er y penderfyniad i symud cyrsiau israddedig o'r safle i Gaerfyrddin.

Fe bwysleisiodd yr Athro Elwen Evans hefyd bod dim bwriad gan y brifysgol i dorri cyrsiau neu bynciau, fel sy'n cael ei ystyried ar hyn o bryd gan brifysgolion Caerdydd, Bangor a De Cymru.

Fe wnaeth ei sylwadau yn ei chyfweliad cyntaf ers i'r brifysgol gadarnhau fis diwethaf y byddai astudiaethau'r Dyniaethau yn cael eu trosglwyddo i gampws Caerfyrddin.

Daeth 300 o bobl i gyfarfod cyhoeddus nos Iau i drafod yr hyn y disgrifiodd y brifysgol fel "dyfodol posibl i gampws Llambed".

Agorodd yr Athro Evans y cyfarfod gan ddweud nad "oes erioed fwriad wedi bod i gau'r campws" ond fe bwysleisiodd bod prifysgolion yn wynebu "argyfwng".

"Alla i ddim newid y gorffennol, ond alla i siapio'r dyfodol," ychwanegodd.

Nifer y myfyrwyr wedi gostwng

Cafodd graff ei ddangos yn y cyfarfod yn tanlinellu'r gostyngiad yn nifer y myfyrwyr, o 562 yn 2015/16 i 92 yn 2024/25.

Mae angen wynebu'r "realiti", meddai'r Athro Evans, bod "cryn dipyn yn llai o fyfyrwyr yng Nghymru yn mynd i addysg uwch na gweddill y DU", a bod llai o fyfyrwyr yn dewis astudio yn Llambed.

Dywedodd bod y brifysgol "yn llwyr ddibynnol ar ffioedd myfyrwyr" gan fod "dim arian wrth gefn, does dim wedi ei safio", ond mae incwm myfyrwyr yn "llawer is" na chost flynyddol rhedeg y campws, sef £2.7m.

Mewn ymateb i gwestiynau gan fyfyrwyr dywedodd yr Is-ganghellor mai bod "mewn amgylchedd mwy bywiog, llawnach" y mae gwella'r profiad o fod mewn prifysgol.

Mae'r brifysgol wedi bod "yn glir", meddai, nad yw campws Llambed yn cau, a'u bod yn chwilio am ffyrdd eraill o ddarparu gweithgareddau cysylltiedig ag addysg sy'n sicrhau dyfodol mwy diogel, ond fe fyddai'n rhaid ariannu'r gweithgareddau hynny o ffynonellau allanol.

Bydd darpariaeth y Dyniaethau yn trosglwyddo o Lanbedr Pont Steffan i gampws Caerfyrddin o fis Medi 2025

Mewn cyfweliad â BBC Cymru wedi'r cyfarfod, fe bwysleisiodd yr Athro Evans eto bod y brifysgol "ddim yn edrych ar stopio dim byd... 'dan ni ddim yn cau cyrsie, 'dan ni ddim yn edrych i gau pyncie".

"'Dan ni ddim yn cau y campws - mae hynny wedi bod yn gamddealltwriaeth ar y siwrne yma... [y bwriad yn hytrach yw] cymryd camau fydd yn bywioli y campws i'r dyfodol."

Fe fydd y campws, meddai, "yn dal yn rhan o'r brifysgol" ac mae'n bosib y bydd myfyrwyr yn dal yn byw yn Llambed ac yn defnyddio adnoddau'r campws, fel y llyfrgell, er eu bod yn astudio yng Nghaerfyrddin.

"Ond mae'n fwriad i sicrhau gweithgareddau gwahanol - cyrsie byr, hwyrach, ond pethe sydd yn delio efo gofynion addysg uwch," meddai.

Roedd cyrsiau preswyl cyfrwng Cymraeg a chanolfan ddiwinyddol ryngwladol yn opsiynau eraill a gafodd eu crybwyll yn y cyfarfod.

Fe ddywedodd y Dirprwy Is-ganghellor Dr Debra Williams yn y cyfarfod y byddai cynrychiolwyr cyngor y dref, staff, yr undeb myfyrwyr, y cyngor sir a gwleidyddion lleol yn rhan o grŵp rhanddeiliaid, a bydd ffurflen syniadau ar wefan y brifysgol ar 19 Mawrth.

Fe fydd y gwaith yn dechrau'n syth, meddai'r Athro Evans, i wahodd pobl i fod yn rhan o grŵp cynllunio sy'n cyfarfod am y tro cyntaf fis nesaf.

'Mae'r asedau'n berchen i'r dref'

Wedi i nifer holi am ddyfodol asedau'r brifysgol, gan gynnwys y llyfrgell, dywedodd cadeirydd y cyfarfod, Aelod o'r Senedd Ceredigion, Elin Jones eu bod "yn berchen i'r dre' a ddylen nhw ddim cael eu cymryd i ffwrdd."

Gofid yr heddlu a rhai trigolion lleol yw y byddai gadael adeiladau yn wag yn denu mwy o droseddwyr i'r ardal.

Ychwanegodd Elin Jones wedi'r cyfarfod ei bod wedi'i chyffroi gan y syniadau o'r llawr, gan gynnwys adleoli rhai o gyrff cenedlaethol Cymru i Lambed, fel y Coleg Cymraeg Cenedlaethol.

Y cam nesaf nawr, meddai, yw i'r grŵp rhanddeiliaid newydd "edrych ar ba syniadau sy'n realistig".

Tri o'r myfyrwyr a oedd yn bresennol yn y cyfarfod yn Llambed nos Iau

Wedi'r cyfarfod dywedodd tri o'r myfyrwyr bod sawl cwestiwn yn parhau ynghylch cynlluniau'r brifysgol.

"Mae'r hyn ry'n ni wedi ei glywed heno yn debyg i be' ni wedi glywed eisoes," meddai Alier Collins.

Dywedodd Wren Moss ei fod yn deall bod yna bwysau ariannol ond bod "llawer yn flin nad oes dim wedi cael ei wneud tan nawr".

"Unwaith eto ry'n ni wedi cael eglurhad a sawl graff yn sôn am y niferoedd a'r pwysau ariannol ond ry'n ni eto i wybod beth yn union yw'r cynlluniau am ddyfodol y brifysgol," meddai Ben Robertson.

Roedd Julian Evans, sy'n byw gerllaw, yn bles gyda'r hyn a drafodwyd

Dywedodd Julian Evans, sy'n byw ger campws Llambed, bod nifer o syniadau gwych wedi cael eu cynnig yn y cyfarfod.

"Roedd yna nifer o gynlluniau allen ni weithio arnyn nhw gyda'n gilydd fel tîm," meddai.

"Dwi'n bles iawn gyda beth sydd wedi cael ei ddweud. Gobeithio nawr allwn ni weithredu ar y syniadau a chael pethau i fwcwl ond mae'n gynnar eto a bydd yna lot o drafod i ddod."

Cyn y cyfarfod dywedodd y cynghorydd sir Ann Bowen Morgan, bod angen cynlluniau pendant

Yn gynharach dywedodd un cynghorydd sir mai gobaith trigolion y dref oedd clywed "cynlluniau pendant" nos Iau.

Gyda nifer o fusnesau'n elwa o wariant staff a myfyrwyr y brifysgol yn Llambed, mae rhai'n cwestiynu beth fydd eu dyfodol wedi'r newid.

"Mae 'na fwrlwm yn y dref, a busnesau newydd yn cychwyn, ond mae eisiau i ni gael rhywbeth pendant, cynlluniau," meddai Ann Bowen Morgan.

"Mae pobl y dref yn ofni bod y lle yn mynd i gau lawr ond maen nhw wedi addo bod e'n mynd i barhau," meddai.

Gweld cyfarfodydd a chynadleddau'n parhau ar y campws yw gobaith Kelly Jones

Drws nesaf i'r campws yn Llambed mae siop Deli Kelly, ac mae busnes wedi bod yn ddal ers agor saith mis yn ôl, medd y perchennog Kelly Jones.

Mae ei chwsmeriaid, meddai, yn cynnwys amrywiaeth o staff y brifysgol - "porters, y cleaners, pobl sydd yn gweithio 'na, dim just y lecturers a'r staff…

"Maen nhw'n dod mewn tair, pedair gwaith yr wythnos, [rhai] yn ddyddiol."

Mae' ansicrwydd dros ddyfodol y campws, meddai, yn "codi ofn mawr arno fi fel perchennog a fel person sy'n byw yn Llambed.

"Beth sy'n mynd i ddigwydd? Beth sy'n mynd i ddigwydd i Lambed? Beth sy'n mynd i ddigwydd i busnes fi?"

Symudodd Alexander Hales o Aberystwyth i agor siop flodau yn Llambed fis Mai diwethaf

Gyferbyn â'r campws mae siop flodau Alexander Hales, sydd ar agor ers mis Mai, ac mae newidiadau'r Brifysgol yn bryder iddo.

"Mae'n largest employer yn y dref, mae colli'r bobl 'na yn mynd i gael huge effect ar fusnes bach fel ni," meddai.

"Gobeithio [bydd y brifysgol] yn cadw education 'ma in some form, wedyn gobeithio fydd mwy o bobl yn dod i'r dref i astudio neu conferences."

Mae rhai o staff y brifysgol yn gleientiaid yn un o siopau trin gwallt y dref

Yn siop trin gwallt Hunters Hair Lounge, sydda agorodd tua 18 mis yn ôl, mae 'na bryder am eu hincwm gan fod rhai o staff y brifysgol yn gleientiaid.

"O'n nhw'n gweithio yn y coleg a'n dod draw i gael gwallt nhw, just wedi benni gwaith a ma' nhw'n dod draw," meddai Evie James, sy'n brentis yno.

"Falle byddwn ni'n colli rhai. Gobeitho bydd hwnna ddim y case."

Mae modd gweld y brifysgol o siop ddillad Lan Llofft yn Llambed

Mae siop ddillad Lan Llofft wedi hen sefydlu yn y dref, ac wedi bod ar agor ers 15 mlynedd.

Yn ôl y rheolwraig, Angharad Williams, mae rhywun yn meddwl yn syth am adeilad y brifysgol wrth feddwl am Llambed.

"Ti mo'yn bod nhw'n gwneud rhywbeth lle mae pobl lleol dal yn gallu ei ddefnyddio," meddai.

"Mae amaeth yn rywbeth mawr yn yr ardal, gallen nhw wneud rhywbeth fel 'na? Mae pobl yn gwneud gymaint adref nawr, oes yna fodd i ddefnyddio fe fel lle i gynhadledd neu cyrsiau fel Open University?

"Mae'r adeiladau, if you don't use them, maen nhw yn mynd downhill, yn 'dyn nhw, o ran cadw lan y maintanance.

"Mae eisiau rhywbeth mewn a hynny'n weddol gloi."

Mae'r Athro Rhys Jones, arbenigwr Daeryddiaeth Ddynol ym Mhrifysgol Aberystwyth, yn rhagweld "newid symbolaidd mawr" yn Llambed dros y blynyddoedd nesaf.

"Mae'n mynd i fynd tu hwnt i golled ac effaith economaidd oherwydd bod myfyrwyr wedi cael dylanwad cymdeithasol a diwylliannol fawr hefyd," meddai.

"[Mae] nifer yn crybwyll yr ieithoedd mae rhywun wedi clywed yno dros y blynyddoedd… mi fydd yna newid mawr.

"Yr her i Lambed yw meddwl sut y gallan nhw ail-ddyfeisio eu hunain ac ystyried beth yw eu dyfodol nhw fel tref fechan yng ngorllewin Cymru."